Türk biyolog yaşlanmayı geciktirmenin peşinde

Çalışmalarını Avrupa Biyoenformatik Enstitüsü'nde (EMBL - EBI) sürdüren hesaplamalı biyolog Melike Dönertaş, çalışmalarında sağlıklı yaşlanmanın ve yaşlanmanın neden olduğu hastalıkların sırlarını araştırıyor. Hedefi ise sağlıklı yaşlanmayı sağlayacak ilaç. ODTÜ Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü mezunu Melike Dönertaş, Avrupa Moleküler Biyoloji Laboratuvarı (EMBL) bursu ile İngiltere'deki Cambridge Üniversitesi'nde doktorasını tamamladı. Yaşlanma sırasında beyinde meydana gelen gen değişiklikleri, hastalıklarla yaşlanma arasındaki ilişki ve yaşlanmayı geciktirici ya da sağlıklı yaşlanmayı sağlayabilecek ilaçların bulunmasıyla ilgili çalışmalar yapan Dönertaş, şu anda da yaşlanmayla ilişkili hastalıkların ortak genetiği ve bunların ilaçlarla hedef alınması üzerine bir çalışma sürdürüyor.

Yaşlanmaya karşı

Melike Dönertaş yaptıkları çalışmayı şöyle anlattı: "Yaşlanma birçok hastalık için risk faktörü. Yaşlanma ve hastalıklar arasındaki ilişkiyi çok iyi bilmiyoruz. Örneğin yaşlanma sürecinde meydana gelen belli moleküler değişimler hastalıklara mı sebep oluyor, yoksa çok sayıda hastalık yaşlanma sırasında gördüğümüz değişimlere mi yol açıyor bilmiyoruz. Eğer yaşlanma hastalıklara sebep oluyorsa, ileri yaş hastalıklarını yaşlanmaya yapılacak müdahale ile ertelemek ve belki engellemek mümkün olabilir. Benim çalışmam da tam olarak bu soruya yönelik. Birleşik Krallık'ta bir biyobanka (UK Biobank) çalışması ile yaklaşık 500 bin kişiye ait genel bilgiler, hastalık kayıtları ve genetik veri toplanmış durumda. Bu verileri kullanarak, çok sayıda yaşa bağlı hastalığın arkasında yatan ortak bir genetik risk faktörü var mı, bunlar yaşlanmayla ilişkili mi ve bunları hedef alabileceğimiz ilaçlar var mı gibi sorular üzerine bir çalışma yaptım. Umudum, bu çalışmanın bulgularından hareketle çok sayıda hastalığı engelleyecek nitelikte, ilk olarak ilaç ama sonrasında yaşam tarzı müdahaleleri bulabilmek ve daha sağlıklı yaşlanmayı sağlayabilmek."

'Solucanların yaşam süresi uzadı'

Yayımlanmış ve deneysel olarak destekledikleri bir çalışmada insan beyninde yaşlanmayla aktivitesinde değişim görülen genleri belirlediklerini ve bu değişimleri terse çevirecek ilaçları araştırdıklarını ifade eden Melike Dönertaş sözlerini şöyle sürdürdü: "Başka amaçlarla dizayn edilmiş ilaçların içinden yaşlanmayı yavaşlatmak için kullanabileceklerimizi belirledik. Bu ilaçlardan birini University College London'dan (UCL) araştırmacılarla ortak bir çalışmada solucan üzerinde deneyerek yüzde yirmi yaşam uzunluğu artışı gözlemledik. Bu çalışmaya insan verisi inceleyerek başladığımız için insanda da etkili olma ihtimalinin daha yüksek olduğuna inanıyoruz. Çok yakın zamanda ise benzer yöntemlerle belirlenen ilaçların insan üzerine etkisini incelemek için bir yöntem geliştirmeye başladım. Bu projede amacımız, belli bir hastalık için farklı ilaçları kullanan bireylerin yaşlanmayla ilgili ölçümlerini karşılaştırarak, hastalığa rağmen daha sağlıklı yaşlanma profili sergilenmesinde yardımcı olan ilaçların belirlenmesi. Bu çalışma henüz çok erken döneminde ancak eğer yeterli veri toplanabilirse, yaşlanma karşıtı müdahalelerin tespitinde çok önemli ilerleme sağlayacaktır. En büyük hayallerimden birisi, benzer nitelikte bir çalışmayı Türkiye'deki sağlık kayıtlarını kullanarak Türkiye genetik yapısı ve yaşam tarzıyla uyumlu olacak şekilde gerçekleştirmek."

'Mucizelere hâlâ uzağız'

Yaptığı çalışmada 116 hastalık incelediğini, bunlardan 25 tanesinin 40 yaştan sonra görülme sıklığı artan kalp hastalıkları, diyabet, katarakt gibi hastalıklar olduğunu vurgulayan Melike Dönertaş şunları söyledi: "Çalışma daha çok yeni ve kesinlikle deneysel olarak desteklenmesi gerekiyor. Ayrıca bu hastalıkların ortaklıkları ve yaşlanmayla ilişkisi olsa da bunu engellemenin, bu hastalıkları engellemek için yeterli olacağına dair bir bulgumuz yok. Çok sayıda hastalığın ileri yaşta aynı anda görülme sıklığını azaltmak ve görülme yaşını ertelemek adına umut verici olsa da ne yazık ki hastalıkları ortadan kaldıracak mucizeye hâlâ uzağız."