Bursa'da 'Efsanevi Miras' kılıç kalkan (ÖZEL HABER)

ERCAN ÇALIŞIR / BURSADA BUGÜN

Kılıç, iki el ile kullanılmaz
Her yiğit giremez fetih pazarına
Göğüs kalkandır, oynatılmaz
İzlerken gelirsin nazarına

Bursa'nın yaşayan efsanesi, ecdadının yadigârı, kültür hazinesidir 'Kılıç Kalkan.' Bursa Tahtakıran Kılıç Kalkan ve Halkoyunları Dernek Başkanı Metin Dikeler oyunun tarihçesini, ayırt edici özelliklerini, gençlere kazandırdıkları değerleri anlattı.

"1965 yılında kılıç kalkan oyununa başladım ve tamamen vefa borcu olarak 2005 yılından beri dernek başkanlığını yürütüyorum" diyerek sözlerine başlayan Bursa Tahtakıran Kılıç Kalkan ve Halk Oyunları Dernek Başkanı Metin Dikeler; "Kılıç kalkan oyununun bana verdiklerini kelimelerle ifade edemem. Bursa'nın resmi olarak kurulan ilk derneği 1956 yılında Tahtakıran Kılıç Kalkan Halk Oyunları Derneğidir. 1963 yılında Emirsultan Kılıç Kalkan Ekibi ve Bursa Kılıç Kalkan Folklor ve Turizm Derneği kurulmuştur. Bu dernekler halen şehrimizin tanıtımı için yoğun çaba içerisindedir. Aslında 1918 yılında yani bir asır öncesinde faaliyetlerimiz olduğuna dair elimizde belgeler ve resimler var ancak Türkiye'de dernekleşmeler 1956 yılında oluştuğu için 1918 faaliyet yılımız 1956 resmi dernekleşme yılımız olarak nitelendiriyoruz. Bu dernek altında bu oyunu tanıtıp yaşatmak en büyük idealimiz" diye konuştu.

Oyunun tarihçesine değinen Başkan Dikeler, "Kılıç kalkan oyunu 700 yıllık geçmişe sahiptir. 1326 Bursa'nın fetih tarihidir. Bursa savaşılmadan yıllarca kuşatma altında kaldı. Askerlere uzun süren talimler ve ağır askeri eğitimler verildi ve sonrasında fethedilip başkent oldu. Kılıç kalkan oyununun, ülkedeki askerlerin başkentte toplanmasıyla da eğitimlerin ve birtakım figürlerin kendiliğinden ortaya çıkmasıyla başladığı rivayet edilmektedir. Bu oyunun halk oyunu olması için halk ile bütünleşme çabaları  başlamıştır. Hatim cemiyetlerinde, hafız yetiştirmelerde, peştamal kuşanmalarda ve toplu sünnetlerde oynanmaya başlanmıştır. Bu cemiyetlerde rastgele figürlerle oynanan bir oyunmuş aslında. 1918 yılında kurucumuz Mustafa Tahtakıran, Bursa Balabanbey Mektebi'nde Mektepler Bayramı'nda bu oyunu öğreniyor ve bir üst okul olan İnebey Medresesi'nde oyunu termin dersi olarak görüyor. Yani günümüzde okullardaki beden eğitimi dersi, o zaman bu oyunun figürleri ile hoplayarak ve zıplayarak yapılıyormuş. 1918'den sonra arkadaşlarıyla yaptığı istişareler ve araştırmalar sonucu günümüzdeki sahne performansını ortaya çıkarmıştır" diye belirtti. 

"BU OYUNDAN HAŞİNLİK BEKLENEMEZ"

Oyun kıyafetlerini anlatan Başkan Dikeler, "Kıyafetlerde ve figürlerde kesinlikle dejenerasyon yapılmamıştır. Kıyafetler; Türkmen Beylerinin dağ yöresi kıyafetleridir. Bursa Beyefendisi'nin kıyafeti dize kadar 'potur' dizden aşağı 'çizme'dir. Bursa Hanımefendisinin kıyafeti 'bindallı'dır. Biz zaman zaman dini hassasiyetler ile dizler görünüyor diye tenkit ediliyoruz. Kıyafet konusunda dejenerasyon olmaması için büyük mücadele ettik, ediyoruz. İstanbul ve Antalya'da kıyafetlerimiz giydirilip turistlere, yatırıp kesmeye çalışmak gibi gladyatör olarak savaştırmak gibi akıllara zarar figürler, hareketler yapılıyor.  Bunlar bizi rencide etmektedir" dedi ve sözlerine; "Kılıç kalkan oyununda kesinlikle bir haşinlik beklenemez" diye de ekledi.

ENSTRÜMAN SADECE KILIÇ KALKAN

Oyunun en dikkat çeken tarafına işaret eden Başkan Dikeler, "En dikkat çeken tarafımız oyunun müziksiz oynanmasıdır. Enstrüman sadece kılıç ve kalkandır. Birbirlerine çarpması neticesinde dört dörtlük ve dört ikilik ritimler ortaya çıkmaktadır. Ritim varsa müzik var demektir. Bu konuyla ilgili birçok anımız oldu. Örnek vermek gerekirse; yakın zamanda Macaristan'a gittik. 'Enstrümanınız nerede?' diye sordular bize. Biz de durumu izah ettik, enstrüman olarak kılıç kalkanı gösterdik ve bizi sahneye çıkarmayacaklarını, buranın bir müzik festivali olduğunu söylediler. Bizd de 'Bizi izleyin sonra karar verin' dedik. İzlediler ve festivalin gala gecesinde bizleri misafir olarak sahneye çıkardılar, yani o kadar cazip geldi." 

3 KEZ ULUSLARARASI BİRİNCİLİK ELDE EDİLDİ

"Resmi makamlarca onaylanan, 3 adet birincilik elde ettiklerini" belirten Başkan Dikeler, "1960 yılında İngiltere'de ve Tunus'ta, 2012 yılında yine İngiltere'de birinciliğimiz vardır. Yurtdışındaki  yarışmalarda bizleri sorup 'Kılıç kalkan ekibi gelecekse bizim şampiyonluk gitti' diye konuşmalar oluyor. 1980'lere kadar Türkiye'de kılıç kalkan fırtınası esti. Birçok devlet erkanı bizlerle resim çekinmek isterdi. Günümüzde malesef bu ilgi kalmadı" dedi.

ANA TEMA 'YURTTA BARIŞ DÜNYADA BARIŞ'

"Bizim oyunumuzda kesinlikle haşinlik beklenemez" diyerek oyunun içeriğini ve üzüldüğü durumları anlatan Başkan Dikener, "Cenk oyununun dansa dönüşümü, en sonunda barışa ulaşması bu oyunun ana temasıdır. Askere gidecek gençler birbirlerine meydan okurlar. Türklere has 'er meydanı'nda 'ölmek var dönmek yok' diye ant içmeleri vurgulanır. Sonunda iki tarafta üstünlük sağlayamaz. İki tarafın en iyi birer  dövüşçüsü öne çıkar hünerlerini sergiler. Burada savaş hileleri canlandırılır. Biri kılıcını atar, biri atmaz yani hile yapar. Buna karşılık kılıcını atan, verdiği sözü tutmak ve kılıcını geri almak için savaşır. Kılıcını geri alır ve yine üstünlük sağlayamazlar. Oyun sonunda can alıcı sahne olarak, 'Dostluk, barış varken neden savaşıyoruz? Yurtta barış, dünyada barış' vurgulaması yapılır ve sarılırlar. Bu ince düşünce varken maalesef başka illerde çok alakasız rencide edici figürler sahneleniyor. Kılıç kalkan oyunu sadece halk oyunu değildir. Kardeşlik, barış, cesaret var, yani hayata karşı dik duruşun hikâyesidir. Gençlere bunu aşılamaya çalışıyoruz. 12 yaş başlama yaşımızdır. Ortaokuldan itibaren öğrenci kabul ediyoruz" diye belirtti.

"3 TANE AYIRT EDİCİ ÖZELLİĞİMİZ VAR"

Ayırt edici çok önemli ayrıcalıkları olduğunun altını çizen Başkan Dikeler, "Çok önemli 3 ayrıcalığımız var. İlki; Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan 'Efsanevi Miras' adında belgeselimizdir. Çok kaliteli, renkli Anadolu Halk Oyunları var fakat bir butik müzesi yok. Bizim ikinci ayrıcalığımız burası yani içerisinde bulunduğumuz müzemiz. Üçüncü ve en değerli ayrıcalık ise halen kullanılan bir Bursa 'şehir logosu'nda yer almış olmamız. Bahse konu logoda Bursa'nın değerleri Uludağ, camilerimiz, kaplıcalar ve  kılıç kalkan vardır. Müzecilik, geçmişi geleceğe taşımak açısından en önemli mihenk taşıdır" diye konuştu.

'GENÇLERİN VEFASIZLIĞI BİZLERİ ÜZÜYOR'

"En büyük sıkıntımız  gençlerimizin ilgisizliğidir" diyen Başkan Dikeler, sözlerini şöyle sonlandırdı; "Geldiğimiz noktada ecdadımızın izinden giderek sünnet şölenlerinde oyunumuzu icra ediyoruz. Ordan gelen bağışlar ile 'yağımızda kavruluyoruz' ama en çok gençlerin vefasızlığı bizleri üzüyor."